Wat is het verschil tussen traagschuim matrassen en anti-decubitus matrassen (AD matrassen)?
AD Matrassen
In feite is het puur de benaming. De naam AD matrassen staat voor Anti Decubitus matrassen (antidecubitusmatras) oftewel matrassen tegen decubitus (doorliggen). Bij langdurige bedrust kunnen zogenaamde doorligplekken ontstaan. Decubitus is een ernstige beschadiging van de huid door permanente druk, en verminderde doorbloeding in een bepaald huidgebied.
Traagschuim is een term die meer gebruikt wordt voor matrassen die verkocht worden aan de consument maar in feite praten is het één en hetzelfde materiaal namelijk visco elastisch polyurethaan schuim. Visco elastisch polyurethaan schuim is een type schuim dat op temperatuur reageert. Als het warm wordt, net iets boven de uitwendige lichaam temperatuur, wordt het zachter en biedt het geen tegendruk meer. Anti-decubitus matrassen zijn speciaal ontwikkeld voor mensen die langdurig op bed moeten liggen en daardoor een verhoogde kans hebben op doorligwonden. AD-matrassen zijn verkrijgbaar in verschillende soorten. Preventief en cumulatieve matrassen. De beste keuze voor een Anti-decubitus matras is afhankelijk van het type doorligwonden. Bij type 1 en 2 decubitus wordt vaak het gebruik van een traagschuim matras (AD matras) geadviseerd. Bij decubitus type 3 en 4 moet men met andere type matrassen gaan werken zoals een druk wisselmatras of een Low Air Loss matras. Bij een Low Air loss matras wordt er lucht in de cellen geblazen, terwijl daar tegelijkertijd lucht uit ontsnapt via minuscule gaatjes. Hierdoor wordt een optimale drukverdeling gecreëerd. Bij een druk wisselmatras worden de compartimenten door middel van lucht harder en zachter gemaakt waardoor er continue druk verschil gemaakt wordt.
Wat is decubitus?
In de volksmond noemt men het 'doorliggen' maar in medische termen wordt dit 'decubitus' genoemd. Het woord 'decubitus' is afgeleid van het Latijnse woord 'decumbere', wat 'zich neerleggen' betekent. Decubitus kan in diverse vormen voorkomen: van lichte mate ( zichtbaar als rode huid) tot zeer ernstig (diepe wonden die tot op het bot en spieren kunnen komen). Wat is decubitus en hoe ontstaat decubitus? Decubitus is een gevaarlijke en pijnlijke beschadiging van de huid als gevold van verminderde doorbloeding door permanente druk op een bepaald huidgebied. Als er sprake is van continue druk op het weefsel, betekend dit dat de doorbloeding op die plek onherroepelijk verminderd wordt. Als dit maar een korte tijd zo is, heeft dit meestal geen gevolgen. Maar als de druk op het weefsel gedurende een langere tijd plaatsvindt, kan er weefselschade ontstaan. De druk- en schuifkrachten zorgen ervoor dat de bloedvaten afgekneld worden, en dat de doorbloeding zodoende verminderd wordt. Met als gevolg dat het weefsel afsterft door zuurstof tekort. Decubitus is een zeer ernstige, in sommige gevallen zelfs levensbedreigende, complicatie die ontstaat door overdruk en of doorbloeding afkneling. Decubitus ontstaat vaak al in de eerste twee weken van de ziekenhuisopname. Decubituswonden worden ook wel doorligplekken genoemd.
Hoe ontstaat decubitus?
Decubitus ontstaat meestal in situaties waarin men langdurig bedrust moet houden of om andere redenen lang in een zelfde houding moet blijven liggen of zitten. Hierdoor ontstaat er langere tijd druk op één plaats. Decubitus treedt meestal daar op waar de huid dun en dichtbij het bottenstelsel ligt. Als de huid dan knel komt tussen het bot en het bed ontstaat er plaatselijk zuurstoftekort en wordt de doorbloeding afgekneld. Als dit relatief lang aanhoud gaat het weefsel dood wat men necrose noemt. Wanneer de huid te lang van zuurstof en voedingsstoffen onthouden wordt, sterven de cellen af en ontstaat er decubitus. Het dode bindweefsel en huidweefsel verdwijnt en een vaak diepe en ontstoken wond is het gevolg. Meestal treed decubitus als eerste op bij de stuit of op de hielen.
Wie en wanneer heeft u kans op decubitus?
Als u niet of nauwelijks in staat bent pijnprikkels te voelen of niet in staat bent te bewegen heeft u kans om decubitus te ontwikkelen. Dit komt meestal voor als men bedlegerig of stoel gebonden is en niet in staat is om te bewegen. De kans op decubitus wordt groter als u daarbij lijdt aan gevoelsstoornissen; incontinent bent van urine of overmatig transpireert; als men zelf moeite heeft met eten en drinken; of een verlaagd lichamelijk of geestelijk bewustzijn heeft.
Uiterlijk decubitus wond vaak misleidend
Hoe een decubitus wond eruit ziet hoeft niet veel te zeggen over de ernst van de situatie. Het aan de oppervlakte zichtbare deel van de wond is soms maar een fractie van de werkelijke wond en bindweefsel sterfte. Zodra een rode vlek op de huid zichtbaar wordt welke rood blijft nadat men er met een vinger op gedrukt heeft is het begin van decubitus begonnen. Hoewel het nog niet duidelijk zichtbaar is dat het hier om decubitus (doorlig plekken) gaat is er in dit begin stadium al veel schade toegebracht. Dit stadium wordt stadium 1 genoemd. Bij stadium 2 wordt de schade aan het bindweefsel en huidweefsel zichtbaar. Meestal uit zich dit in bloederig gevulde blaar of een droge zwart gekleurde vlek op de huid. In stadium 2 kunnen er ook oppervlakkige zweren ontstaan waarbij het afsterven van de huid al een feit is. Bij stadium 3 is de gehele huid aan het afsterven. Nu ontstaat een diepe zweer maar de spieren onder de huid zijn nog niet aangetast. Het afgestorven bindweefsel en huidweefsel zijn geel of zwart aan het worden. Bij decubitus stadium 4 is er sprake van ernstige aantasting van de spierweefsels. Nu zijn de wonden diep en zijn de zweren veel groter dan deze op het eerste gezicht lijken. Er ontstaat vaak holtevorming. Een gat van op het eerste gezicht enkele centimeters kan soms een toegang zijn van een grote holte die tot ver onder de huidranden doorloopt.
Is decubitus gevaarlijk?
De wonden die ontstaan bij decubitus genezen vaak zeer traag en kunnen levensbedreigend zijn. De ontstekingen die ontstaan zijn vaak hevig en kunnen eenvoudig de bloedbaan bereiken waardoor de ontsteking naar binnen kan slaan. Wanneer de ontsteking in de bloedbaan terecht gekomen is kan er bloedvergiftiging (Sepsis) ontstaan. Dit is levensgevaarlijk. Bacteriën kunnen het (onderliggende) bot infecteren waardoor de kans op bloedvergiftiging toeneemt. De weerstand van een patiënt die decubitus heeft is vaak al verlaagd door de aandoening waarvoor de patiënt oorspronkelijk was opgenomen.
Decubitus voorkomen
In de meeste ziekenhuizen wordt tegenwoordig veel aandacht besteed aan het voorkomen van decubitus (Decubitus preventie). Maar desondanks blijft decubitus een groot probleem en blijkt er in de praktijk dat de problematiek toch voorkomen had kunnen worden. Tegenwoordig worden er vaak anti decubitus teams gemaakt welke bestaan uit dermatologen en decubitusconsulenten. Deze antidecubitus teams proberen knelpunten binnen de decubitus zorg op te lossen en aanbevelingen te doen. Deze antidecubitus aanbevelingen bestaan uit: de patiënt zo veel mogelijk te laten bewegen, Voor goede voeding te zorgen, huidinfecties tijdig te bestrijden en tijdig voor een anti decubitus matras te zorgen. Decubitus voorkomen is velen malen beter dan decubitus genezen.
De behandeling van decubitus
Als er decubitus ontdekt wordt is het belangrijk dat er direct overgeschakeld wordt op de meest optimale verzorgingstechnieken. Ook dient er extra aandacht besteed te worden aan de matras, voeding en lighouding van de patiënt. De wondbehandeling is als volgt: eerst wordt tot verwijdering van de necrose overgegaan. Het dode weefsel wordt door een dermatoloog of chirurg verwijderd. Meestal betekend dit in de praktijk dat het dode weefsel met een schaar wordt weggeknipt. Oppervlakkige gele of zwarte huid kan soms met necrose oplossende zalf worden verwijderd. Hypochloriet oplossingen worden vaak gebruikt voor echt hele 'vieze en diepe decubituswonden met veel dood weefsel. De gaasjes die gedrenkt zijn in deze oplossing worden meerdere keren per dag op en in de wond aangebracht. Qua voeding dient men extra eiwitrijke voeding te nemen. Ook dient men het weefsel extra te activeren door speciale wondverzorging. De wondverzorging bij decubitus is sterk afhankelijk van de ernst van de decubitus wonden. Bij decubitus graad 1 en 2 wordt met hydrocolloid pleisters (deze beschermen de huid en zorgen voor een gezonder wondmilieu) gewerkt. Bij derde graad decubitus wordt vaak vacuum-therapie worden toegepast. Door het vacuüm zuigen van de decubitus wond wordt de wondgenezing extra gestimuleerd. Ook wordt er gebruik gemaakt van speciale anti decubitus matrassen welke door middel van luchtdruk technieken de druk elke keer verplaatsen en zodoende de doorbloeding stimuleren.
Koudschuim matras
Traagschuim matrassen ook wel Visco-elastische matrassen genoemd bestaan uit koudschuim met een laag traagschuim. Deze matrassen worden ook wel memory foam matrassen of nasa matrassen genoemd. Traagschuim neemt de vorm aan van de gebruiker en heeft niet de neiging terug te drukken. Hierdoor ontstaat een betere drukverdeling en druk reductie. Normale schuim soorten zullen bij druk juist terug gaan duwen en pogen wél de oorspronkelijke vorm terug aan te nemen. Traagschuim wordt door de lichaamstemperatuur van de patiënt wordt zachter en soepeler dan de onderliggende lagen schuim wat meestal koudschuim is. Het gevolg is dat de lighouding bewaard blijft en het bekken niet blijft wegzakken wat een een betere drukverdeling over het volledige lichaam tot gevolg heeft. Koudschuim matrassen bieden veel ondersteuning en directe veerkracht. De entilatie is optimaal bij een koudschuim matras. Er zijn traagschuim matrassen welke de druk 30% weten te reduceren in vergelijking met niet-druk verlagende matrassen. Maar de kwaliteit verschillen zijn groot want sommige traagschuim matrassen slagen hier niet. Bij medisch gekwalificeerde schuimen zijn de resultaten het beste. Naast de drukverlagende eigenschappen zijn er nog andere aandachtspunten waarmee men rekening moet houden bij de aanschaf van druk verlangende matrassen. Zo zijn statische matrassen pas echt effectief bij de preventie van decubitus indien het matras zorgt voor een grote spreiding van het lichaamsgewicht en dus drukoppervlak, hoe groter deze spreiding, hoe lager de punt druk op het weefsel is. Ook de matrashoes speelt hier een belangrijke rol in. Statische matrassen zouden ook schuifkrachten moeten vermijden. Een statisch matras moet zich mee bewegen met het lichaam van de patiënt als van lighouding veranderd. Ook speelt de matrashoes hierin een rol en zou men het beste bi stretch materiaal kunnen gebruiken. Verder moeten statische matrassen comfortabel zijn voor de patiënt en gemakkelijk hanteerbaar voor de zorgverlener. Ook traagschuim oplegmatrassen kunnen goed werken maar verhogen het bed, waardoor de patiënt minder gemakkelijk in en uit bed kan komen.
Let op het bottoming-out-effect
Het 'bottoming-out' effect si het gevolg van een te groot gewicht op het matras. Dit kan ontstaan als de patiënt niet langer ondersteund wordt door het matras, maar er als het ware doorheen ligt en op het onderliggende oppervlakte steunt. Indien bij handcheck het lichaamsoppervlak van de patiënt gevoeld kan worden, komt de effectiviteit van het gebruikte materiaal in het gedrang. Het is dus belangrijk voor de juiste dikte en kwaliteit te kiezen. Wij hebben met RHF al meerdere ziekenhuizen mogen voorzien van druk verlagende matrassen. De redelijk lage prijs en de lange levensduur van druk verlagende matrassen in combinatie met het comfort voor de patiënt kunnen zeker interessant zijn om dergelijke matrassen standaard aan te schaffen voor alle patiënten in een instelling. Dit verhoogt niet alleen het comfort van de patiënt, maar kan ook het decubitus risico verminderen bij patiënten die nog zelf in staat is om zich in bed te verplaatsen.
Decubitus preventie matras
De druk verlagende eigenschappen van kwalitatief goede traagschuim matrassen (visco-elastische matrassen) is niet voldoende om als enig preventief middel bij risicopatiënten te fungeren. De houding minimaal om de vier uur veranderen blijft noodzakelijk zij het minder frequent. Als er veel lagen gebruikt worden tussen de patiënt en het matras verminderd dit het druk verlagende effect van de matras. Het is belangrijk het aantal lagen tussen de patiënt en het druk verlagende matras zo gering mogelijk te houden. Als er toch veel lagen gebruikt worden tussen de patiënt en het matras reduceert dit druk verspreidende werking van een matras aanzienlijk. Een extra molton, hoeslaken of schapenvacht wordt niet aangeraden. Ook het stevig instoppen van lakens verhinderen dat de patiënt maximaal ondersteund wordt door het druk verdelende traagschuim matras. Een elastisch bi-stretch hoeslaken kan dit effect voorkomen.
Watermatras/waterbed bij decubitus
Een waterbed heeft een duidelijk druk verlagend effect. Maar een waterbed heeft enorm veel nadelen. Het kost veel inspanning voor de patiënt om van houding te veranderen. Doordat men niet goed bewegen kan op een waterbed neemt het risico op decubitus juist weer toe. Ook is het lastig de patiënt goed te positioneren in een zijligging 30°. Andere nadelen van waterbedden zijn het gewicht van de matras. Hierdoor kunnen watermatrassen en waterbedden niet worden aanbevolen in het kader van decubituspreventie.
Holle-vezel matrassen
Holle-vezel matrassen zijn niet geschikt bij decubitus preventie daar zij een onvoldoende druk verlagend vermogen hebben.
Operatietafel matrassen
Operatietafel matrassen hebben vaak gel en kunnen in de regel niet worden aanbevolen in het kader van decubituspreventie. Gelmatrassen hebben nauwelijks een druk verlagend vermogen en slagen er niet voldoende in om het drukoppervlak te vergroten en zo de druk te verminderen.
Anti-decubitus Air-fluidised bedden
Air-fluidised matrassen of bedden bestaan uit een kuip, een omlijsting en een pomp systeem. Air-fluidised matrassen zijn meestal samengesteld uit siliconenkorrels die omgeven zijn door een i.c hoes ( incontinentie hoes). Door de siliconenkorrels wordt warme lucht van 28° tot 35° geblazen waardoor de korrels zich als een vloeistof gaan gedragen. Hierdoor wordt het lichaamsgewicht optimaal verdeeld. Dit wordt ook wel het 'drijfzandeffect' genoemd. De drukverdeling zorgt voor een daling van de druk en schuifkracht. De matrashoes van een Air-fluidised matras laat lichaamsvocht door waardoor deze in de kuip met siliconenkorrels terecht komen.
Anti-decubitus Low-air-loss matrassen
Low-air-loss' matras systemen hebben een pomp en een (lucht)matras. Het matras heeft verschillende compartimenten met een lucht doorlatende hoes. Door de compartimenten heen wordt continue warme lucht geblazen. Door deze luchtstroom te veranderen kan de matras harder of zachter gemaakt worden waardoor de patiënt meer of juist minder diep in het matras wegzakt. Op deze manier is het druk verdelingseffect groter dan bij foam matrassen. Hoe elastischer de hoes is hoe beter het systeem werkt. Het matras creert op deze manier het zogenaamde 'hoovercraft-effect'. Op deze manier wordt de druk en schuifkracht verkleind precies zoals bij de 'air-fluidised' matrassen. De waterdichte hoes van het Low-air-loss matras is permeabel voor lucht. De low-air-loss matrassen worden meestal toegepast bij decubitus patiënten die in een halfzittende houding (moeten) worden verpleegd. Ook worden Low-air-loss matrassen vaak gebruikt als tussenstap na behandeling in een air-fluidised- en of naar een normaal bed. Bijvoorbeeld als de patiënt langdurig beademd is geweest en los moet van de beademingsmachine. Maar Low-air-loss matrassen worden ook vaak gebruikt voor patiënten die hart- en/of longproblemen hebben welke niet goed plat kunnen liggen.
Decubitus kussens
Kunnen druk verlagende kussens zinvol zijn bij de preventie van decubitus? In een zittende houding is de druk groot op het zitvlak. De punt druk is velen malen groter dan de druk die ontstaat in de verschillende lighoudingen. Algemene decubitus preventieve maatregelen moeten hier zeker rekening mee houden. Het beste is het om de aaneengesloten zithouding tijd bij patiënten met een decubitusrisico beperkt te houden. Er zijn anti-decubituskussens die druk kunnen reduceren door het contactoppervlak te vergroten en zo het lichaamsgewicht over een groter oppervlak te spreiden. Een goed anti-decubituskussen moet deze druk verspreiding eigenschap hebben. De wijze waarop de druk verdeeld wordt zorgt ervoor dat de drukpunten minder worden. Of het kussen stabiel is is medebepalend voor de keuze van een anti-decubituskussen. In de regel zal een antidecubituskussen niet de druk in voldoende mate kunnen reduceren om decubitus echt te kunnen voorkomen. Meestal zal het gecombineerd moeten worden met wisselhouding. Wel is het zo dat deze wisselhouding minder vaak zal moeten gebeuren dan wanneer geen druk reducerend kussen gebruikt wordt.
Soorten antidecubitus kussens
Net zoals bij anti decubitus matrassen is er niet voldoende onderzoek gedaan naar het beste anti decubitus kussen. Bij anti decubitus kussens is de druk verlangende eigenschap het belangrijke criteria. Wel is het belangrijk dat men al bij de aanschaf van een anti decubitus kussen rekening houdt met het feit dat alleen de druk verlagende eigenschap niet voldoende is in de totale preventie van decubitus. Het contact oppervlak kan namelijk niet vergroot worden. Voor mensen die gebruik (moeten) maken van een rolstoel wordt aangeraden om op individuele basis zitkussens te selecteren. Het uitvoeren van een drukmeting bij de aanschaf is zinvol. Houd rekening met de volgende aandachtspunten bij de aanschaf van een anti decubitus kussen: Let op de stabiliteit bij de aanschaf van statische kussens. Zorg dat de patient niet onderuit kan zakken, dit verpest de druk reducerende eigenschap van het kussen. Zorg dat statische kussens schuifkrachten vermijden. Het kussen moet in principe mee verplaatsen met het lichaam van de patiënt als deze gaat verzitten. Statische kussens dienen comfortabel te zijn voor de patiënt. Let er ook op dat het 'bottoming-out' effect niet mag optreden.
Antidecubitus luchtkussen
Luchtkussens verlagen de druk het beste in vergelijking met gelkussens, schuimkussens, holle-vezelkussens, waterkussen en schapenvachten. Dit geldt voor zowel rechtop zittende als in schuin- of onderuitgezakte zithouding. Alleen dunne luchtkussens krijgen sneller het 'bottoming-out' effect. De patiënt zit dan door het kussen heen en steunt dan op het onderliggende oppervlak. Dit is uiteraard totaal verkeerd en creëert juist een hoge contactdruk. Ook voor een anti decubitus kussen is de elastische tijd van de hoes van belang. De hoes kan de drukverdeling negatief beïnvloeden. Ringkussens zijn ook een soort luchtkussens maar deze beperken het contactoppervlak juist tot een kleine ring. Een ringkussen kan juist schade veroorzaken in plaats van voorkomen.
Anti decubitus schuimkussens
Schuimkussens verschillen zo veel in kwaliteit dat er geen eenduidigheid bestaat over het druk verlagende effect van schuimkussens. Sommige schuimkussens werken goed en slagen erin de punt druk te doen afnemen, terwijl andere daar totaal niet in slagen. De traagschuim kussens (visco-elastische kussens) behoren tot de beste druk verdelers en worden dan ook vaak door rolstoel gebruikers gebruikt..
Het druk verlagende vermogen van een goed traagschuim kussen (visco-elastische kussens) is bij rechtop zittende mensen heel vergelijkbaar met dat van goed luchtkussen. Hoewel bij een onderuitgezakte zithouding het druk verlagende vermogen van een traagschuim zitkussen weer minder goed is dan van de luchtkussens.
Holle-vezelkussen als anti decubitus kussen
Het druk verlagende effect van holle-vezelkussens is te beperkt om decubitus te voorkomen en zodoende niet geschikt.
Anti decubitus waterkussen
Een waterzitkussen reduceert de druk redelijk goed in een stabiele rechtop zittende houding. Maar in een onderuit- of schuin gezakte zithouding blijkt de tegendruk op een waterkussen toch ect te hoog te zijn. Je kunt op een waterkussen ook bijna niet stabiel zitten. Door deze onstabiliteit is een waterzitkussen niet aan te raden bij de preventie van decubitus. Bovendien bestaat onderkoeling gevaar.
Anti decubitus gelkussen
Gelkussens worden frequent gebruikt als hulpmiddel in de preventie van decubitus. In de praktijk blijkt het druk verplaatsend effect niet of onvoldoende. Pas op want sommige gelkussens verhogen zelfs de druk.
Anti decubitus ringkussen
Ringkussens zijn absoluut niet geschikt als decubitus preventie. Ringkussens beperken juist het contactoppervlak tot een kleine ring waardoor er snel over druk ontstaat. Ringkussens veroorzaken meer schade dan ze voorkomen. Regelmatig veroorzaken ringkussens oedemen en een hoge druk langs de zijkanten. Ringkussens verhogen de druk en dus het decubitusrisico.
Anti decubitus schapenvacht
Het druk reducerend van een schapenvacht valt sterk tegen. Hoewel veel mensen denken dat een schapenvacht effectief kan zijn bij decubitus preventie zijn geen studies te vinden die dit gebruik rechtvaardigen. Het druk reducerend vermogen van zowel de synthetische als van de natuurlijke schapenvacht is niet voldoende.
Geschreven door
Chris Nederhorst
Chris Nederhorst - Oprichter RHF
Het bedrijf Royal Health Foam is opgericht in 1998 door Chris Nederhorst waarbij het ontwikkelen van matrassen die heerlijk liggen het uitganspunt is. Uitsluitend de meest kwalitatief hoogwaardige materialen worden gebruikt bij de vervaardiging van onze matrassen. Op dit blog geeft Chris u tips en informatie over matrassen, kussens, ergonomie en houding en alles wat bij echt lekker slapen hoort. U kunt verder nog meer informatie vinden over mijn expertise op het gebied van matrassen op:
Matras.info | Youtube | Linkedin